Theo hồ sơ di tích đình Thượng, làng Thanh Nộn trước đây thuộc tổng Quyển Sơn, trấn Phủ Lý, tỉnh Hà Nội. Tương Bình Đại Vương (tên huý là Nguyễn Công Khôi) người con quê hương sinh ra, lớn lên trong hoàn cảnh đất nước bị ngoại bang đô hộ.
Căm giận quân cướp nước, nghe tin ở châu Thái Bình (nay thuộc Vĩnh
Phúc, Phú Thọ và một phần phía tây Hà Nội) có bậc tuấn kiệt Lý Bôn phất cờ khởi
nghĩa, Nguyễn Công Khôi vui mừng tìm đến ra mắt, xin tòng ngũ. Thấy Nguyễn Công
Khôi tướng mạo hùng dũng, thông hiểu binh pháp, văn võ kiêm toàn, Lý Bôn cả
mừng thu nhận, phong làm tướng tiên phong.
Được trọng dụng, tin tưởng giao phó việc lớn Nguyễn Công Khôi tận
tâm phò Lý Bôn, cùng tướng lĩnh, nghĩa quân đánh đuổi giặc Lương, rồi thừa
thắng đánh tan quân Chiêm Thành đang quấy phá vùng biển Cửu Chân (nay thuộc
Thanh Hoá, Nghệ An).
Đất nước thanh bình, Lý Bôn lên
ngôi vua, xưng là Lý
Ngôi từ đường thờ người anh hùng quê hương trải qua nhiều lần
trùng tu trở thành đình Thượng ngày nay, vẹn nguyên vẻ bề thế, uy nghiêm với
năm gian tiền đường, ba gian hậu cung, phía trước có tả vu, hữu vu (thường gọi
là hai dãy tảo xá).
Đình tọa trên nền đất cao, phong quang, trông về hướng nam, có núi
Ông Voi, dốc Cổ Ngựa từ xa chầu về, hội tụ sự mong cầu sinh phúc, sinh lộc cho
dân làng. Hằng năm, vào dịp đầu xuân, chức việc, dân làng Thanh Nộn lại thành
tâm chăm lo việc tế lễ, tưởng nhớ, tri ân công lao đánh giặc cứu nước của người
anh hùng quê hương.
Hội đình Thượng làng Thanh Nộn (ba năm một kỳ) mở vào mùng 6 tháng
mười một (nhân ngày khánh hạ - Ngày khánh thành ngôi từ đường thờ Tương Bình
Đại Vương).
Những năm mở hội, chức dịch cùng các cụ cao niên đều thực hiện đầy
đủ các nghi thức: lễ yết, mở cửa đình, khai hội, tổ chức rước kiệu đón bài vị
Hoàng Tràng Công chúa (một nữ tướng dưới thời nhà Trần) từ ngôi đền cuối làng
về đình Thượng rồi tiến hành đại tế kỳ phúc rất chu tất, trọng hậu.
Lễ rước kiệu trong hội làng Thanh Nộn cũng có những niêm luật rất
quy củ, chặt chẽ và mang đậm sự thành kính trang nghiêm. Trai thanh khiêng kiệu
long đình (có bài vị Thành hoàng), gái lịch khiêng kiệu song hành (có bài vị
Hoàng Tràng Công chúa).
Cùng với phần tế lễ trang nghiêm, hội đình Thượng có nhiều trò
chơi, trò đấu rất vui hoạt, mang ý nghĩa sâu sắc, đáng chú ý nhất là trò ném
quần (tái hiện chiến công xưa của danh tướng Tương Bình Đại Vương).
Để chơi trò này, người làng dựng hai cọc tre cách nhau chừng vài
chục mét ở hai đầu sân đình ngoài (sân không lát gạch). Mỗi cọc đều sơn vòng
tròn xanh, đỏ cách đều nhau. Cạnh cọc tre bên tả, bố trí sẵn một đống gạch vài
trăm viên. Đinh tráng của làng được chia làm hai toán, mỗi toán hơn chục người.
Thể thức thi đấu là: bố trí đan xen cho mỗi bên ném gạch ba lần.
Toán bên tả ném trước, toán bên hữu ném sau. Khi quan viên trọng tài phất cờ
hiệu trò đấu bắt đầu, gạch ném rào rào. Tiếng hò reo cổ vũ vang dội cho tới khi
một bên thắng cuộc thì trò đấu mới kết thúc. Bên thắng cuộc là bên ném được
nhiều gạch trúng cột tre, không vỡ, không văng xa, có nhiều gạch gối một đầu
vào cột.
Bên thắng được trao thưởng (tiền hoặc lụa) nhưng quan trọng hơn là
tinh thần, người thắng cuộc rất hoan hỉ và luôn có niềm tin rằng năm ấy họ sẽ
gặp nhiều may mắn.
Cùng với trò ném quần, trò bịt mắt đập niêu cũng rất hấp dẫn. Người
chơi bịt mắt, cầm que, tiến về phía trước năm bước, đập vào một trong ba
cái niêu treo trên cao. Khi có hiệu lệnh, người chơi phải định phương
hướng ngầm, đi thẳng mấy bước, giơ que đập mạnh. Nếu que đập phải niêu trấu,
bụi bay mù mịt. Nếu que đập phải niêu đựng nước, người chơi bị ướt lướt thướt
dưới tiết trời rét, tạo nên một bầu không khí thật hồn nhiên, tươi vui, sống
động.
Nét độc đáo của Di tích lịch sử, văn hóa đình Thượng cùng hội làng truyền thống Thanh Nộn từ bao đời nay được tiếp tục giữ gìn, nối truyền trong thời mở cửa càng điểm tô thêm sự khởi sắc và sức thanh xuân nơi vùng quê nông thôn mới Thanh Sơn đang hướng tới mục tiêu trở thành một trong những điển hình nông thôn mới kiểu mẫu.
Hiện nay: Đình Thượng, là Di tích lịch sử, văn hóa quốc gia và hội làng Thanh Nộn, xã Thanh Sơn, Kim Bảng là biểu tượng thiêng ghi nhớ, tôn vinh, tri ân Tương Bình Đại Vương Nguyễn Công Khôi, người có công phò tá Lý Bôn (Lý Nam Đế) đánh đuổi giặc Lương thế kỷ VI.
(ST từ Báo Hà Nam)
